Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες: Παρουσίαση των Συμπερασμάτων του “Οι απαρχές του αλβανικού εθνικισμού” της Ναταλί Κλαϊέρ

Η Ναταλί Κλαϊέρ είναι διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας στο τμήμα Τουρκικών και Οθωμανικών Ερευνών. Ως ειδικός σε θέματα ταυτοτήτων και θρησκείας στα Βαλκάνια, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις μουσουλμανικές μυστικιστικές αδελφότητες . Στα πλαίσια αυτά παρουσίασε τη μελέτη της πάνω στον αλβανικό εθνικισμό, υπό τον τίτλο Οι απαρχές του αλβανικού εθνικισμού, το 2007. Τελείως πρόσφατα δηλαδή.

Το βιβλίο αυτό εξεδόθη στα ελληνικά από τις εκδόσεις “Ισνάφι”, στα Ιωάννινα, το 2009, σε μετάφραση του Ανδρέα Σιδέρη και επιμέλεια του ίδιου και του Λεωνίδα Εμπειρίκου, με φιλολογική δε επιμέλεια των Κάτιας και Ελένης Ζαβερδίνου. Εισαγωγικό σημείωμα παραθέτει το Κώστας Κωστής.

Στο ογκώδες αυτό πόνημα των επτακοσίων πενήντα και πλέον σελίδων, η Ναταλί Κλαϊέρ καταλήγει σε κάποια συμπεράσματα. (σελ 625-635) Αυτά σας παρουσιάζουμε σήμερα, αυτούσια αλλά και σε μια σύντομη σύνοψη.

Η συγγραφέας ευθύς εξαρχής συνδέει τον αλβανικό εθνικισμό με την υποχώρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στα πλαίσια της σύστασης των άλλων βαλκανικών κρατών.
Αν και δεν τον θεωρεί όψιμο, δεν τον χρονολογεί ως παλαιότερο των μέσων του 19ου αιώνα.
Τις αιτίες καθυστέρησής του τις αποδίδει α) στην περιορισμένη οικονομική ανάπτυξη β) στην απουσία διεισδυτικού επικοινωνιακού δικτύου γ) στο μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού δ) στην ανεπαρκή παιδεία ε) στην απουσία κράτους που να καλλιεργεί τον εθνικισμό και τον αλυτρωτισμό.
Ωστόσο παραδέχεται ότι, “η ανάπτυξη της αλβανικής εθνικής ταυτότητας οφείλει πολλά στην πολιτική της ΑυστροΟυγγαρίας και της Ιταλίας και ακόμη και στην πολιτική των βαλκανικών χωρών....Η πολιτική των οθωμανικών αρχών διαδραματίζει επίσης, έμμεσα ή άμεσα, ένα ρόλο στην επικύρωση της αλβανικότητας, ακόμη και αν ο αλβανικός εθνικισμός αποτελεί δίκοπο μαχαίρι για την Αυτοκρατορία στα Βαλκάνια”.
Θεωρεί την διετία 1896-1897 ως τη σημαντικότερη καμπή του αλβανικού εθνικισμού και το σημαντικότερο ντοκουμέντο της το πολιτικό μανιφέστο του Σεμσεντίν Σάμι Φράσερι “Η Αλβανία όπως ήταν, είναι και θα είναι”(1899) και όχι τον “Σύνδεσμο της Πρισρένης”(1878).
Θεωρεί ότι ο αλβανικός εθνικισμός δεν είναι μέσα στις αιτίες της κατάρρευσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά μέσα στις συνέπειες. Πράγμα πολύ σημαντικό για να κατανοηθούν οι μηχανισμοί που τον πυροδότησαν.
Η ιδιοτυπία του βρίσκεται στο ότι “αναπτύσσεται γύρω από τη γλώσσα και όχι από τη θρησκεία”... “...η γλώσσα, λένε ( οι αλβανιστές) ότι είναι η «έννοια του έθνους»”. Πρώτο καθήκον τους είναι η διάπλαση “μιας πρότυπης, εκλαϊκευμένης, ξεκάθαρης και ευπρόσιτης στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, γλώσσας. Στη συνέχεια εργάζονται για την εκμάθησή της και κατά γενικότερο τρόπο για την ίδρυση σχολείων”. Η προσπάθεια αυτή όμως, λέει η Κλαϊέρ, παρουσιάζει περιορισμένο δυναμισμό και μόλις το 1972, από το κομμουνιστικό καθεστώς, έχουμε μια “τυποποίηση” που επιβάλλεται “εκ των άνω”. Ιδιαίτερα προβλήματα στην τυποποίηση δημιουργούν τα πολλαπλά αλφάβητα.
Ο αλβανικός εθνικισμός έχει κοιτίδα τον μπεκτασισμό. Για τον λόγο αυτό ευδοκιμεί στο Νότο και όχι στον σουνιτικό βορρά (Γκέκηδες). Ωστόσο, επειδή υπάρχει πολυθρησκευτικότητα, καταφεύγουν, εκτός από τη γλώσσα, “στη γενική έννοια περί προγόνων, ή περί του κοινού αίματος, κοινών παραδόσεων και ενδεχομένως εδάφους”. «Ο Αλβανός είναι πάνω απ' όλα Αλβανός και μετά μουσουλμάνος, ορθόδοξος ή καθολικός», «η θρησκεία των Αλβανών είναι ο αλβανισμός» είναι τα συνθήματά τους. Ο “άθρησκος” αυτός εθνικισμός των μπεκτασίδων διαρκεί, λέει η Κλαϊέρ, και κυριαρχεί. Δεν αποκλείει όμως κι άλλες “θρησκευτικές” εκδοχές. “Σταδιακά, λέει η συγγραφέας, από ένα ετερόδοξο μυστικιστικό Ισλάμ που είναι ο μπεκτασισμός, διαμορφώνεται ένας εθνικός μπεκτασισμός”. «Έχουμε όλοι τον ίδιο Θεό», είναι μια φράση που ακούγεται ακόμη και σήμερα συχνά από τους Αλβανούς. Όμως οι εθνικιστές μπορούν επιπρόσθετα να υπενθυμίζουν στους αδελφούς τους ότι οι Αλβανοί στο παρελθόν ήταν όλοι τους μέλη της ίδιας θρησκευτικής κοινότητας. Ανάλογα με την τάση τους, ορισμένοι επικαλούνται την αρχαία θρησκεία των Πελασγών και άλλοι τη χριστιανική θρησκεία.
Την αυτοχθονία και την καταγωγή από τους Πελασγούς («το αρχαιότερο έθνος της Ευρώπης») την αντιπαρατάσσουν στον κίνδυνο να υπαχθούν στην ανταλλαγή των πληθυσμών και να απωθηθούν στην Ασία.
Πρωταρχική “πηγή” της σύγχρονης αλβανικότητας είναι οι Ουνίτες Αλβανοί της Ιταλίας, αφού εκεί η αλβανικότητα προηγείται χρονικά. Ουνίτες είναι οι καθολικοί που διατηρούν το ορθόδοξο τυπικό. “Αυτή όμως η συνάρτηση μεταξύ αλβανικότητας και ελληνικότητας, η συγγραφέας παραδέχεται, είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και μπορεί να κυμαίνεται από την συγχώνευση μέχρι την πλέον καθοριστική αντίθεση”.Τα υπόλοιπα μπορεί ο αναγνώστης να τα διαβάσει στο κείμενο το οποίο και παρατίθεται αυτούσιο.

Εγώ θα ήθελα να επισημάνω ότι, η Ναταλί Κλαϊέρ στο “αλβανικό ζήτημα” δεν είναι καθόλου φιλική προς τις ελληνικές απόψεις, τις οποίες, ούτε λίγο ούτε πολύ, θεωρεί κι αυτές “εθνικισμό”. Είναι της σχολής που ισχυρίζεται ότι τα έθνη είναι κατασκευές, ότι δεν είναι δομές ταυτοτητο-ποιητικών παραδόσεων και, ως εκ τούτου, πρόκειται για ένα είδος “εκτεταμένης κοινωνικής και πολιτικής απάτης”(ο όρος δικός μου). Δεν συμφωνώ μαζί της ως προς την γενική ισχύ του θεωρήματός της. Υπάρχουν έθνη κατασκευές και απάτες αλλά δεν είναι όλα τα έθνη κατασκευές και απάτες. Αρχαία έθνη, όπως το ελληνικό, το κινέζικο ή το εβραϊκό, δεν είναι κατασκευές και απάτες και δεν θα μπορούσαν να είναι.

Δεν είναι το ελληνικό έθνος κατασκευή του κράτους γιατί δεν εξηγείται έτσι πώς ένας λαός εξεγείρεται ενάντια σε όλους και χωρίς να υπάρχει κράτος να καλλιεργήσει τάχα τον εθνικισμό που δημιουργεί το κράτος.

Αυτό που Κλαϊέρ λέει “εθνικισμό”, στο ελληνικό παράδειγμα υπάρχει πολύ πριν από το κράτος και είναι αυτό που δημιουργεί το κράτος. Αντίθετα στο “αλβανικό παράδειγμα” (εγώ θεωρώ ότι πρέπει να το λέμε όπως λέγεται: σκιπητάρικο) ο εθνικισμός είναι εισαγόμενος, από την Ιταλία και την ΑυστροΟυγγαρία, είναι κατασκευασμένος, από τους έξω, για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της οθωμανικής κατάρρευσης και, από τους μέσα, για να μην υπαχθούν στην ανταλλαγή των πληθυσμών και βρεθούν στην Ασία χωρίς πατρίδα.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες διαφωνίες πάνω στα καίρια ζητήματα: τι είναι το έθνος, ποιος είναι ο ρόλος της θρησκείας και της γλώσσας σ' αυτό, αν η καταγωγή του "αίματος" είναι σε θέση να διαμορφώσει ταυτότητα κλπ. Γι' αυτά έχουν γράψει σοφότεροι και έχουν αναλύσει λεπτομερώς την ελληνική αντίληψη περί έθνους αντιπαραθέτοντάς την στις διάφορες ευρωπαϊκές που είναι τέσσερις τον αριθμό. (κλικ εδώ), (εδώ) και (εδώ)

Η δική μου συνεισφορά στην αρβανίτικη αυτοσυνειδησία έγκειται στο ότι εφήρμοσα αυτές τις θεωρίες στην περίπτωση των Ελλήνων Αρβανιτών. Βρίσκεται δημοσιευμένη:

α) Στο πόνημά μου που εκδόθηκε το 2014, από τις Εκδόσεις Αλφειός, Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες-Θαυμαστά στοιχεία της Αρβανίτικης Στρατιωτικής Παράδοσης των Ελληνικών Κοινών.

β) Στα κάτωθι κείμενα που δημοσιεύονται στην παρούσα ιστοσελίδα: