Του Μπράτση, [Κλέφτικο τραγούδι για τον αδελφό του Γιάννη Μπουκουβάλα]

Χάρτης της περιοχής της Τανάγρας όπου αναγράφονται τα παλιά και ένδοξα ονόματα των χωριών της.
[Ευχαριστίες στον ερευνητή Παναγιώτη Δριχούτη από το Μπράτση (Τανάγρα), στον οποίο οφείλουμε τον χάρτη] 

Στους Παράξενους Φτωχούς Στρατιώτες παραθέτουμε μια σειρά στοιχείων για την ιστορία των χωριών της νότιας Βοιωτίας, τα ονόματά τους και την καταγωγή τους. Στα πλαίσια αυτά δημοσιεύτηκε, για πρώτη φορά μετά την πρώτη του έκδοση, το κάτωθι Κλέφτικο τραγούδι για τον Μπράτση, τον αδελφό του καπετάνιου Γιάννη Μπουκουβάλα. 

Το τραγούδι αυτό έτσι όπως θησαυρίστηκε τότε -λιγότερα χρόνια από την εποχή των Κλεφτών και περισσότερα χρόνια από εμάς, σήμερα- έχει τεράστια σημασία για την κατανόηση πολλών και διαφορετικών πραγμάτων.

Εδώ σήμερα θα σταθούμε στα συμπεράσματα που βγαίνουν για την καταγωγή του ονόματος "Μπράτση", το οποίο, έφερε κάποτε χωριό του νυν Δήμου Τανάγρας και μετονομάστηκε, στα πλαίσια της "ελληνοποίησης" τάχα τούρκικων ονομάτων, σε "Τανάγρα". 

1. Μπράτσης, λοιπόν, στην εποχή των Κλεφτών ήταν πρόσωπο. Και μάλιστα αδελφός γνωστού καπετάνιου, του Γιάννη Μπουκουβάλα. Έδρασε σε συγκεκριμένες περιοχές που αναφέρονται και πολέμησε μαζί με γνωστούς και ξακουσμένους Κλέφτες. Δεδομένου ότι τα δημοτικά τραγούδια είναι κάτι σαν τις αρχαίες επιγραφές, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις πληροφορίες τους. Αντίθετα πρέπει να τις πάρουμε πολύ στα σοβαρά ακόμη κι αν συνυπολογίσουμε ότι εμπεριέχουν και κάποια δόση, μικρή ή μεγάλη, θρύλου. 

Το γεγονός επίσης ότι στις τούρκικες απογραφές αναφέρονται, στην εν λόγω περιοχή και επί τρεις σχεδόν αιώνες, δύο οικισμοί με το ίδιο επίθετο και τα μικρά Λιόσας και Θόδωρος, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για φάρα Αρβανιτών Στρατιωτών "προνοιασμένων" στην περιοχή -με ιδιαίτερη στρατιωτική σημασία, όπως εξηγήσαμε στο βιβλίο- και με συγκεκριμένα αμυντικά καθήκοντα. Από τους δύο οικισμούς, ο ένας εξαφανίστηκε, όταν οι συνθήκες το απαίτησαν, και παρέμεινε ο άλλος. 

Άλλωστε και γειτονικοί οικισμοί, εγκαταλελειμμένοι, όπως "Ραπεντώσα", "Λυκούρεση", "Καπαντρίτι" "Μαζαραίκα", προέρχονται από επίθετα εγκατεστημένων, για αμυντικούς λόγους, Στρατιωτών, ήτοι: Ραπεντώσας, Λυκούρεσης, Καπαντρίτης, Μαζαράκης (Μαζαρακαίοι-Μαζαραίικα).

2. Στο τραγούδι υπάρχει και κάτι ακόμα, ίσως εντυπωσιακότερο. Το ρήμα "μπρατσιάσθηκαν"! Από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνουμε ότι σημαίνει "οχυρώθηκαν", "ταμπουρώθηκαν". Η σημασία αυτή ενισχύει την προφορική παράδοση που λέει ότι "μπράτσι" σημαίνει "βράχος". Υπό την έννοια αυτή, δεν έχουμε μόνο το όνομα ενός προσώπου και μιας φάρας αλλά και μια ισχυρή θεωρία για το πώς η φάρα απέκτησε το όνομά της. 

Η ίδια δε η γεωγραφία του χωριού παραπέμπει σε οχυρή , έναντι του κάμπου, αλλά και έναντι των διαβάσεων ("Σκάλα του Μπρατσού") θέση. Το ένα, δηλαδή, στοιχείο ενισχύει το άλλο και έτσι αποκλείεται να είναι και τα δύο λάθος. Είτε ο Στρατιώτης Θόδωρος οχυρώθηκε εκεί και πήρε το όνομα Μπράτσης επειδή "μπρατσιάστηκε", είτε το χωριό πήρε το όνομα από τον Μπράτση, ο οποίος δεν αποκλείεται να έφερε το όνομα από πριν και για άλλους λόγους. 

3. Ένα ακόμη στοιχείο που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας είναι η χρήση του ονόματος "Αρβανίτες". Είναι η εποχή που οι εξισλαμισμένοι Αρβανίτες έχουν αρχίσει να ταυτίζονται με τους Τούρκους πλήρως. Έτσι βλέπουμε ότι "Τούρκος" και "Αρβανίτης" εναλλάσσονται για να δηλώσουν την ίδια έννοια. Είναι, ακόμη, η εποχή όπου η σχάση αυτή ανάμεσα στους χριστιανούς Αρβανίτες και τους εξισλαμισμένους Αρβανίτες επιτάσσει, προκειμένου να μη γίνονται συγχύσεις, οι πρώτοι να μην δηλώνονται επίσης με τον ίδιο όρο. 

Αυτό τι μας δείχνει; Ό, τι πάει να θυμίσει Τούρκους εγκαταλείπεται, αποφεύγεται. Αν, λοιπόν, το "Μπράτσι" σήμαινε κάτι το τουρκικό, πιστεύω ότι θα είχε αντικατασταθεί από τότε. 

4. Μπράτσι ή Μπράτση; Έχοντας όλα τα παραπάνω υπόψη μας, θεωρώ ότι το Μπράτση γράφεται με ήτα, όπως και το Γουδή και το Γεραλή και το Δράμιση. 

Συνεπώς, για το Μπράτση ισχύει αυτό που αλλού έχω αναφέρει για το Δραμίση.  Η ιστορία, επί έξι αιώνες το έχει καταγράψει ως Μπράτση. Αυτό είναι το ιστορικό του όνομα! Η λήθη του ονόματος σημαίνει, εκ των πραγμάτων, και λήθη σημαντικού και ηρωικού κομματιού της ιστορίας του εν λόγω τόπου. "Τανάγρα" σημαίνει πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα αλλά δεν σημαίνει τίποτα για τον συγκεκριμένο χωριό του οποίου οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν εκεί στα τέλη του 14ου αιώνα. Όσο πιο γρήγορα γίνει κατανοητό αυτό τόσο πιο γρήγορα οι νεώτεροι άνθρωποι, χωρίς τουρκοφοβικά συμπλέγματα, θα στραφούν στην έρευνα και στην αυτοκατανόηση της ταυτότητας και της ιστορίας  τους που όπως βλέπουμε συνδέεται με εξόχως ηρωικές στιγμές του Γένους. 

Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής

Του Μπράτση*

(αδελφός του Γιάννη Μπουκουβάλα)

Να 'μουν μια πετροπέρδικα στα πλάγια του Πετρίλου

Να σκόνομαι 'πο το ταχύ δυο ώραις να ξημερώση

Ν' ακουρμενώ τον πόλεμο πώς πολεμούν οι κλέφταις

Οι κλέφταις κ' οι αρματωλοί και ο Γιάννης Μπουκουβάλας

Στον πάτω στα Κουμπουριανά εις την απάνω χώρα

Ο Μιτσοχούσης κλείστηκε μέσα στην Παναγία

Γιωργαϊτούτσης χούγιαξε τ' Αλέξη Δραγονάκη

Βάλε φωτιά στην εκκλησιά κάψε την Παναγία

Χίλια φλωριά να της χρωστώ και χίλια να την φτιάσω

Ο Μπουκουβάλας χούγιαξε του Γιώργου του Χαϊτώτη

Τον λόγο δεν απόσωσε τον λόγο δεν ακούει

Βλέπουν τους Τούρκους 'πο φευγαν, βλέπουν τους Αρβανίταις

Σαν έκαμαν και χύθηκεν ο Γιάννης Μπουκουβάλας

Και κάνουν τον κατήφορο και 'παν κατά το γεφύρι

Κ 'οι κλέφτες πάνε από κοντά ο Καπετάν Γιάννης

Και πάνε και μπρατσιάσθηκαν στον Κόρακα στην άκρη

Πιάνουνε Τούρκους ζωντανούς και Τούρκους σκοτωμένους

Ο Μπράτσης εσκοτώθηκε αδελφός του Καπετάνου

Και οι Τούρκοι πέρα επέρασαν και 'παν στη Βρεστενίτσα

Στη Βρεστενίτσα δεν εστάθηκαν και τράβιξαν στην Άρτα

Και οι κλέφται 'παν από κοντά και ο Καπετάν Γιάννης

Και κάνουν τον κατήφορο και πάνε μες του Πέτα

Βλέπουν τους Τούρκους 'πο φευγαν βλέπουν τους Αρβανίταις

Και πήγανε και κλείστηκαν ανάμεσα στην Άρτα.

* Περιοδικό “Πανδώρα”, Τόμος Ε', Φυλλάδιο 106, Αύγουστος 1854

Γεωργίου Π. Κρέμου: Χρονολόγια Ελληνικής Ιστορία, 1453-1830

Αγγλικός χάρτης του 1560 με τίτλο "Η Ελλάδα και μέρος της Ανατολίας" Αφιερώνεται στους Δραμισέους των οποίων το χωριό αναφέρεται σαφώς.

Μας έχουν περάσει μια "γραμμή" ότι επί τετρακόσια χρόνια οι Έλληνες υπέστησαν τη σκλαβιά και σχεδόν... έλειωσαν και εκφυλίστηκαν κάτω από τη σκληρή βία του κατακτητή. 
Μερικοί, οι οποίοι μάλιστα εμφανίζονται ως οι πλέον "καθαροί" Έλληνες, ισχυρίζονται ξετσίποτα ότι, η σκλαβιά αυτή αρχίζει πολύ παλαιότερα από την άλωση  της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντινούπολης. 
Ισχυρίζονται ότι η μακραίωνη σκλαβιά των Ελλήνων ξεκινάει τον δεύτερο προ Χριστού αιώνα και ότι διαρκεί σε όλο τον Βυζάντιο, αφού κι αυτό τάχα αποτελεί συνέχεια της Ρωμαϊκής κατάκτησης και ο Ελληνισμός τελεί επίσης υπό κατοχήν. 
Έτσι, ενώ από τη μια υποτίθεται ότι δοξάζουν τους Έλληνες και τον πολιτισμό τους, από την άλλη τους εμφανίζουν ως ανδράποδα που δεν μπορούν να αντιτάξουν καμία άμυνα επί χίλια εξακόσια και πλέον χρόνια(!) 
Την ύπουλη αυτή προπαγάνδα των Δυτικών, που σκοπό είχε και έχει τον σφετερισμό της κληρονομιάς της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δεν θα την αφήσουμε να περάσει. Η εξουδετέρωσή της είναι ένα από τα κύρια καθήκοντα της Πνευματικής Ανασυγκρότησης του Έθνους! 

Σήμερα δημοσιεύουμε τον χρονολόγιο του Κρέμου, που δείχνει τον επαναστατικό αναβρασμό που επικρατούσε σε όλη την περίοδο από την άλωση της Πόλης μέχρι και την Επανάσταση του 1821.
Δεκαεννέα (19) επαναστατικές απόπειρες καταγράφει και μία η ίδια Επανάσταση του '21!!!
Ο κάθε τίμιος αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί και κάτι ακόμη. Δεν είναι η Αμερικανική Επανάσταση (1775-1783) η πρώτη των νεωτέρων χρόνων! Δεν είναι εκεί η αφετηρία των πολέμων για εθνική ανεξαρτησία και ελευθερία αλλά εδώ, στην Ελλάδα! Ακόμη κι αν αγνοήσουμε όλα τα προηγούμενα κινήματα, δεκαοκτώ (18) τον αριθμό, υπάρχουν τα "Ορλοφικά" του 1770 που προηγούνται της Αμερικανικής Επανάστασης κατά πέντε χρόνια και εκείνη εκδηλώνεται όταν ο Μοριάς στενάζει από την άγρια αντεπαναστατική τρομοκρατία των ΤουρκΑρβανιτών. 
Και μην ισχυριστεί κανένας ότι "υποκινήθηκαν" από "έξω". Η "υποκίνηση" έξωθεν, προϋποθέτει την "κίνηση" στο εσωτερικό. Ποια επανάσταση, άλλωστε, παλαιότερη  ή νεώτερη, δεν επιδιώκει και δεν εξασφαλίζει διεθνή στηρίγματα; 

Ο Γεώργιος Π. Κρέμος (1839-1926) ήταν από το Στείρι Βοιωτίας. Ο πατέρας του ήταν από την Αράχωβα, αγωνιστής του '21 στο ορδί του Γύφτου μας, του Γεωργίου Καραΐσκάκη, και είχε το παρατσούκλι «Καλό παιδί». Από τη μάνα του, Αικατερίνη Σίδερη, κράταγε από τον αρματολό Γιάννη Σίδερη ή Καρκαλέτσο.       

Ήταν εκπαιδευτικός, με καλές σπουδές στην Ελλάδα (Αράχωβα, Ριζάριο Σχολή) και στη Γερμανία (υποτροφία στο παν/μιο της Λειψίας). 

Έχοντας στο βίωμά του όλη την "προϊστορία" της Επανάστασης του 1821, ασχολήθηκε με την έρευνα στα χνάρια του Κων. Σάθα και μας άφησε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.

Το χρονολόγιο του Γεωργίου Π. Κρέμου αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Γιώργου Μ. Σαλεμή,  

Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες-Θαυμαστά στοιχεία της Αρβανίτικης Στρατιωτικής Παράδοσης των Ελληνικών Κοινών, Εκδόσεις Αλφειός, Αθήνα, 2014

1453, Μαΐου 29: Άλωσις Κωνσταντινουπόλεως υπό Μωάμεθ του Β΄. Θάνατος του τελευταίου Έλληνος αυτοκράτορος Κωνσταντίνου του I΄. Φυγή Ελλήνων σοφών εκ Κωνσταντινουπόλεως εις Φλωρεντίαν.

1457-1472: Πρώτη επαναστατική απόπειρα Ελλήνων κατά Τούρκων διά Βησσαρίωνος.

1456: Κυρίευσις υπό Τούρκων του Αίνου και των νήσων του θρακικού πελάγους.

1458: Άλωσις υπό των Τούρκων Κορίνθου και Αθηνών.

1461: Παράδοσις Τραπεζούντος τοις Τούρκοις υπό Δαβίδ Κομνηνού.

1462: Κυρίευσις της Λέσβου υπό των Τούρκων.

1463: Κυρίευσις Άργους, Αθηνών, Πειραιώς, Ναυπάκτου, Ίμβρου, Σαμοθράκης, Θάσου, υπό Ενετών εκδιωχθέντων των Τούρκων.

1468: Θάνατος Γεωργίου Καστριώτη ή Σκενδέρμπεη.

1470: Κυρίευσις υπό των Τούρκων Ίμβρου και Ευβοίας.

1479-1481: Δευτέρα επαναστατική απόπειρα Ελλήνων δια του Κορκοδείλου Κλαδά εν Μάνη και Θεοδώρου Μπούα εν Άργει.

1492-1496: Τρίτη επαναστατική απόπειρα Ελλήνων κατά Τούρκων διά του αρχιεπισκόπου Δυρραχίου, Ανδρέου Παλαιολόγου, Κωνστ. Αριανήτου εν Ηπείρω, Θεσσαλία, σφαγή Ελλήνων και λεηλασία της χώρας.

1499: Άλωσις Ναυπάκτου υπό των Τούρκων.

1500: Εκστρατεία Βαγιαζίτου εις Πελοπόννησον. Άλωσις 

Μεθώνης και σφαγή των κατοίκων αυτής. Άλωσις Πύλου και Κορώνης. Ανάκτησις Σάμου, Αιγίνης, και Πύλου υπό των Ενετών(Βενέδικτος Πέζαρος). Ανάκτησις της Πύλου υπό των Τούρκων (Καμαλής πειρατής).

1501: Τετάρτη επαναστατική απόπειρα Ελλήνων κατά Τούρκων (Ευρωπαίοι ηγεμόνες).

1502: Παράδοσις τοις Τούρκοις υπό Ενετών Πύλου, Λευκάδος και άλλων.

1503: Πέμπτη επαναστατική απόπειρα Ελλήνων κατά Τούρκων (Μάρκος Μουσούρος).

1522: Άλωσις Ρόδου μετά πεντάμηνον σχεδόν πολιορκίαν (Σουλεϊμάνης).

1523: Κυρίευσης Κω, Λέρου, Καλύμνου, Νισύρου, Χάλκης,Τήλου, Λιμονίας, Αλικαρνασσού.

1525: Έκτη επαναστατική απόπειρα Ελλήνων κατά Τούρκων (Ιάννος Λάσκαρης).

1531: Ανακάλυψης της εν Ρόδω επαναστατικής απόπειρας και σφαγή του μητροπολίτου Ευθυμίου και άλλων.

1532: Ανάκτησις της Κορώνης υπό Ενετών (Δόριας).

1537: Πολιορκία Κερκύρας, λεηλασία Κεφαλληνίας, Ζακύνθου και Κυθήρων. Άλωσις Σύρου, Γυάρου, Ίου, Αστυπάλαιας, Αιγίνης, Πάρου, Αντιπάρου, Τήνου, Νάξου, (Χαϊρεδίν Βαρβαρόσας).

1538: Πολιορκία Ναυπλίου και Μονεμβασίας υπό των Τούρκων (Κασίμ). Σφαγή Ελλήνων επί των Στροφάδων νήσων. Κυρίευσις Σκιάθου και Καρπάθου· λεηλασία Μυλοποτάμου και Σιτίας (Χαϊρεδίν).

1565: Εβδόμη επαναστατική απόπειρα εν Ηπείρω διά το παιδομάζωμα.

1566: Κυρίευσης Χίου (Πλιασής Πασάς).

1570: Άλωσις Κύπρου μετά πολιορκίαν (Μουσταφάς Πασάς).

1570: Ογδόη επαναστατική απόπειρα εν τε τη Ηπείρω Ελλάδι και εν ταις νήσοις (Μελισσηνοί). Σφαγαί εν Παρνασσίδι, Μακεδονία, Πελοποννήσω, και ταις νήσοις.

1585: Εννάτη επαναστατική απόπειρα εν Ηπείρω, Αιτωλία, Ακαρνανία (Θεόδωρος Μπούας ή Γρίβας, Πούλιας Δράκος, Μαλάμος).

1609: Δεκάτη επαναστατική απόπειρα εν Μάνη.

1616: Ενδεκάτη επαναστατική απόπειρα εν Ηπείρω. Ο Τρίκκης Διονύσιος, ο Φαναρίου Σεραφείμ).

1645-1669: Κρητικοί πόλεμοι (Κιουπρουλής).

1659-1667: Δωδεκάτη επαναστατική απόπειρα εν Μάνη.

1684-1688: Δεκάτη τρίτη επαναστατική απόπειρα εν Μάνη, Πελοποννήσω, Ηπείρω, Ελλάδι (Ευσ. Ρωμανός ή Μανέτας, Β. Μεταξάς, Αγ. Δελλαδέτσιμος, Αγ. Σουμίλας ή Βλάχος, Π. Μεϊτάνης, Χορμόπουλος, Λιβίνης, Σπαθογιάννης, Κούρμας, Βαρβάτης, Ι. Κουτούβαλης.

1689-1694: Ελεύθερα αρματολίκια εν τη Ηπείρω Ελλάδι, οίον· Δωρίδι και Βοιωτία, Ακαρνανία, Αιτωλία και Ναυπακτία, Αγράφοις, Ευρυτανία και Θεσσαλία, Υπάτη, Ηπείρω και Βάλτω (Σουμήλας Μεϊτάνης κλπ.).

1695: Άλωσις Χίου υπό Ενετών και ανάκτησις αυτής υπό Τούρκων. Ατυχής εισβολή Τούρκων εις Πελοπόννησον (Ιβράμη, Γερακάρης).

1696-1699: Δεκάτη τετάρτη επαναστατική απόπειρα (Γερακάρης αρματολοί).

1699: Κυρίευσις Πελοποννήσου υπό Ενετών.

1716: Ανάκτησις Πελοποννήσου υπό Τούρκων. Πολιορκία Κερκύρας υπό Τούρκων.

1717: Δεκάτη πέμπτη επαναστατική απόπειρα εν Ακαρνανία (Τσεκούρας).

1766-1770: Δεκάτη έκτη επαναστατική απόπειρα (Γ. Παπάζωλης, Π. Μπενάκης, Χρ. Γρίβας, Στ. Γεροδήμος, Σουσμάνης, Κομνάς Τράκας, Μητρομάρας, Νοταράδες). Προδοσία των Ορλώφ, Σφαγαί Ελλήνων εν Πελοποννήσω και τη Ηπείρω Ελλάδι.

1770-1779: Λεηλασία Αλβανών εν Πελοποννήσω, Βοιωτία και Φωκίδι.

1780: Υποταγή Μάνης. Όλεθρος Κ. & Ι. Κολοκοτρώνη, Παναγιώταρου Βενετζιανάκη, Γρηγοράκη κλπ.

1788-1792: Δεκάτη εβδόμη επαναστατική απόπειρα (Λ. Κατσώνης, Ανδρούτσος).

1797-1799: Ηρωική κάθοδος Ανδρούτσου, κάθειρξις και αποκεφάλισις αυτού.

1798: Θάνατος Ρήγα του Φεραίου. Κατοχή της Επτανήσου υπό των Γάλλων.

1800-1803: Πόλεμοι Αλή Πασά κατά Σουλιωτών.

1803: Ηρωικός θάνατος Σαμουήλ και των εν Ζαλόγγω Σουλιωτίδων.

1802-1809: Κατσαντωναίοι.

1804: Θάνατος Α. Κατσαντώνη. Λείψανα φιλελεύθερα των Ανδρουτσαίων εν Φωκίδι και Βοιωτία (Καρκαλέτσης).

1806-1807: Δεκάτη ογδόη επαναστατική απόπειρα (Θ. Κολοκοτρώνης, Νικοτσά­ρας, Λαζαίοι, Τσαχίλας, Ρομφέης).

1808: Δεκάτη εννάτη επαναστατική απόπειρα (Ευθύμιος, Θεόδωρος και Δημήτριος οι Βλαχαβαίοι, Νικοτσάρας, Λαζαίοι). Μαρτύριον και θάνατος Ευθ. Βλαχάβα και του μοναχού Δημητρίου.

1813: Ίδρυσις της εταιρίας των φιλομούσων.

1814: Ίδρυσις της εταιρίας των φιλικών (Ν. Σκουφάς, Αθ. Τσακάλωφ, Π. Αναγνωστόπουλος).

1819: Θάνατος Ν. Σκουφά.

1820: Αλέξανδρος Υψηλάντης, εκλέγεται τη 15η Ιουνίου «Γενικός επίτροπος της Αρχής». Νοεμβρίου 24 οι Σουλιώτες πρώτοι υψούσι τη σημαίαν της επαναστάσεως.