 |
| Χάρτης της περιοχής της Τανάγρας όπου αναγράφονται τα παλιά και ένδοξα ονόματα των χωριών της. [Ευχαριστίες στον ερευνητή Παναγιώτη Δριχούτη από το Μπράτση (Τανάγρα), στον οποίο οφείλουμε τον χάρτη] |
Στους Παράξενους Φτωχούς Στρατιώτες παραθέτουμε μια σειρά στοιχείων για την ιστορία των χωριών της νότιας Βοιωτίας, τα ονόματά τους και την καταγωγή τους. Στα πλαίσια αυτά δημοσιεύτηκε, για πρώτη φορά μετά την πρώτη του έκδοση, το κάτωθι Κλέφτικο τραγούδι για τον Μπράτση, τον αδελφό του καπετάνιου Γιάννη Μπουκουβάλα.
Το τραγούδι αυτό έτσι όπως θησαυρίστηκε τότε -λιγότερα χρόνια από την εποχή των Κλεφτών και περισσότερα χρόνια από εμάς, σήμερα- έχει τεράστια σημασία για την κατανόηση πολλών και διαφορετικών πραγμάτων.
Εδώ σήμερα θα σταθούμε στα συμπεράσματα που βγαίνουν για την καταγωγή του ονόματος "Μπράτση", το οποίο, έφερε κάποτε χωριό του νυν Δήμου Τανάγρας και μετονομάστηκε, στα πλαίσια της "ελληνοποίησης" τάχα τούρκικων ονομάτων, σε "Τανάγρα".
1. Μπράτσης, λοιπόν, στην εποχή των Κλεφτών ήταν πρόσωπο. Και μάλιστα αδελφός γνωστού καπετάνιου, του Γιάννη Μπουκουβάλα. Έδρασε σε συγκεκριμένες περιοχές που αναφέρονται και πολέμησε μαζί με γνωστούς και ξακουσμένους Κλέφτες. Δεδομένου ότι τα δημοτικά τραγούδια είναι κάτι σαν τις αρχαίες επιγραφές, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις πληροφορίες τους. Αντίθετα πρέπει να τις πάρουμε πολύ στα σοβαρά ακόμη κι αν συνυπολογίσουμε ότι εμπεριέχουν και κάποια δόση, μικρή ή μεγάλη, θρύλου.
Το γεγονός επίσης ότι στις τούρκικες απογραφές αναφέρονται, στην εν λόγω περιοχή και επί τρεις σχεδόν αιώνες, δύο οικισμοί με το ίδιο επίθετο και τα μικρά Λιόσας και Θόδωρος, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για φάρα Αρβανιτών Στρατιωτών "προνοιασμένων" στην περιοχή -με ιδιαίτερη στρατιωτική σημασία, όπως εξηγήσαμε στο βιβλίο- και με συγκεκριμένα αμυντικά καθήκοντα. Από τους δύο οικισμούς, ο ένας εξαφανίστηκε, όταν οι συνθήκες το απαίτησαν, και παρέμεινε ο άλλος.
Άλλωστε και γειτονικοί οικισμοί, εγκαταλελειμμένοι, όπως "Ραπεντώσα", "Λυκούρεση", "Καπαντρίτι" "Μαζαραίκα", προέρχονται από επίθετα εγκατεστημένων, για αμυντικούς λόγους, Στρατιωτών, ήτοι: Ραπεντώσας, Λυκούρεσης, Καπαντρίτης, Μαζαράκης (Μαζαρακαίοι-Μαζαραίικα).
2. Στο τραγούδι υπάρχει και κάτι ακόμα, ίσως εντυπωσιακότερο. Το ρήμα "μπρατσιάσθηκαν"! Από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνουμε ότι σημαίνει "οχυρώθηκαν", "ταμπουρώθηκαν". Η σημασία αυτή ενισχύει την προφορική παράδοση που λέει ότι "μπράτσι" σημαίνει "βράχος". Υπό την έννοια αυτή, δεν έχουμε μόνο το όνομα ενός προσώπου και μιας φάρας αλλά και μια ισχυρή θεωρία για το πώς η φάρα απέκτησε το όνομά της.
Η ίδια δε η γεωγραφία του χωριού παραπέμπει σε οχυρή , έναντι του κάμπου, αλλά και έναντι των διαβάσεων ("Σκάλα του Μπρατσού") θέση. Το ένα, δηλαδή, στοιχείο ενισχύει το άλλο και έτσι αποκλείεται να είναι και τα δύο λάθος. Είτε ο Στρατιώτης Θόδωρος οχυρώθηκε εκεί και πήρε το όνομα Μπράτσης επειδή "μπρατσιάστηκε", είτε το χωριό πήρε το όνομα από τον Μπράτση, ο οποίος δεν αποκλείεται να έφερε το όνομα από πριν και για άλλους λόγους.
3. Ένα ακόμη στοιχείο που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας είναι η χρήση του ονόματος "Αρβανίτες". Είναι η εποχή που οι εξισλαμισμένοι Αρβανίτες έχουν αρχίσει να ταυτίζονται με τους Τούρκους πλήρως. Έτσι βλέπουμε ότι "Τούρκος" και "Αρβανίτης" εναλλάσσονται για να δηλώσουν την ίδια έννοια. Είναι, ακόμη, η εποχή όπου η σχάση αυτή ανάμεσα στους χριστιανούς Αρβανίτες και τους εξισλαμισμένους Αρβανίτες επιτάσσει, προκειμένου να μη γίνονται συγχύσεις, οι πρώτοι να μην δηλώνονται επίσης με τον ίδιο όρο.
Αυτό τι μας δείχνει; Ό, τι πάει να θυμίσει Τούρκους εγκαταλείπεται, αποφεύγεται. Αν, λοιπόν, το "Μπράτσι" σήμαινε κάτι το τουρκικό, πιστεύω ότι θα είχε αντικατασταθεί από τότε.
4. Μπράτσι ή Μπράτση; Έχοντας όλα τα παραπάνω υπόψη μας, θεωρώ ότι το Μπράτση γράφεται με ήτα, όπως και το Γουδή και το Γεραλή και το Δράμιση.
Συνεπώς, για το Μπράτση ισχύει αυτό που αλλού έχω αναφέρει για το Δραμίση. Η ιστορία, επί έξι αιώνες το έχει καταγράψει ως Μπράτση. Αυτό είναι το ιστορικό του όνομα! Η λήθη του ονόματος σημαίνει, εκ των πραγμάτων, και λήθη σημαντικού και ηρωικού κομματιού της ιστορίας του εν λόγω τόπου. "Τανάγρα" σημαίνει πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα αλλά δεν σημαίνει τίποτα για τον συγκεκριμένο χωριό του οποίου οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν εκεί στα τέλη του 14ου αιώνα. Όσο πιο γρήγορα γίνει κατανοητό αυτό τόσο πιο γρήγορα οι νεώτεροι άνθρωποι, χωρίς τουρκοφοβικά συμπλέγματα, θα στραφούν στην έρευνα και στην αυτοκατανόηση της ταυτότητας και της ιστορίας τους που όπως βλέπουμε συνδέεται με εξόχως ηρωικές στιγμές του Γένους.
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Του
Μπράτση*
(αδελφός
του Γιάννη Μπουκουβάλα)
Να
'μουν μια πετροπέρδικα στα πλάγια του
Πετρίλου
Να
σκόνομαι 'πο το ταχύ δυο ώραις να ξημερώση
Ν'
ακουρμενώ τον πόλεμο πώς πολεμούν οι
κλέφταις
Οι
κλέφταις κ' οι αρματωλοί και ο Γιάννης
Μπουκουβάλας
Στον
πάτω στα Κουμπουριανά εις την απάνω
χώρα
Ο
Μιτσοχούσης κλείστηκε μέσα στην Παναγία
Γιωργαϊτούτσης
χούγιαξε τ' Αλέξη Δραγονάκη
Βάλε
φωτιά στην εκκλησιά κάψε την Παναγία
Χίλια
φλωριά να της χρωστώ και χίλια να την
φτιάσω
Ο
Μπουκουβάλας χούγιαξε του Γιώργου του
Χαϊτώτη
Τον
λόγο δεν απόσωσε τον λόγο δεν ακούει
Βλέπουν
τους Τούρκους 'πο φευγαν, βλέπουν τους
Αρβανίταις
Σαν
έκαμαν και χύθηκεν ο Γιάννης Μπουκουβάλας
Και
κάνουν τον κατήφορο και 'παν κατά το
γεφύρι
Κ
'οι κλέφτες πάνε από κοντά ο Καπετάν
Γιάννης
Και
πάνε και μπρατσιάσθηκαν στον Κόρακα
στην άκρη
Πιάνουνε
Τούρκους ζωντανούς και Τούρκους
σκοτωμένους
Ο
Μπράτσης εσκοτώθηκε αδελφός του Καπετάνου
Και
οι Τούρκοι πέρα επέρασαν και 'παν στη
Βρεστενίτσα
Στη
Βρεστενίτσα δεν εστάθηκαν και τράβιξαν
στην Άρτα
Και
οι κλέφται 'παν από κοντά και ο Καπετάν
Γιάννης
Και
κάνουν τον κατήφορο και πάνε μες του
Πέτα
Βλέπουν
τους Τούρκους 'πο φευγαν βλέπουν τους
Αρβανίταις
Και
πήγανε και κλείστηκαν ανάμεσα στην
Άρτα.
*
Περιοδικό “Πανδώρα”, Τόμος Ε', Φυλλάδιο
106, Αύγουστος 1854
